سیّدرضی(ره) بر ساحل نهجالبلاغه
- جمعه, ۷ تیر ۱۳۹۲، ۱۱:۵۱ ق.ظ
سیّدرضی و خاندان او
گردآورندة نهجالبلاغه، سیّدرضی، دانشمند بزرگ اسلامی قرن چهارم هجری است-که در سال(359 هق) در بغداد متولّد شد.
وی در دامان خانوادهای پاک پرورش یافت که هر دو از نسل مبارک امیرالمؤمنیناًعلی(ع) بودند. سیّدرضی، از کودکی به همراه برادرش «سیّدمرتضی» به تحصیلدانش پرداخت.
او از هوش فراوان و نبوغ سرشاری برخوردار بود. وی با پشتکار فراوانی که«داشت در نخستین سالهای جوانی به عنوان یک دانشمند برجستة اسلامی؟شناخته شد و مورد احترام دانشمندان بزرگ عصر خویش قرار گرفت.
سیّدرضی، از ابتدای دوران جوانی، تحقیقات با ارزشی را در زمینة قرآن و علومااسلامی آغاز کرد و حاصل تلاشها و تحقیقات وی، تألیف کتابهایی بود که؛قرنهاست مورد توجّه دانشمندان جهان اسلام قرار گرفته است.
ذوق سرشار سیّدرضی در زمینة شعر نیز باعث شد که دانشمندان و شاعرانامعاصر وی، از او به عنوان بزرگترین و بهترین شاعر عرب یاد کنند.
امّا آنچه نام او را در صحیفة سبز تاریخ برای همیشه جاودان ساخت، تألیفات واًتحقیقات و حتّی اشعار وی نیست، بلکه گردآوری مجموعهای است که ما امروز آن…را به نام «نهجالبلاغه» میشناسیم.
سیّدرضی برای گردآوری نهجالبلاغه، بیست سال تلاش کرد و سرانجام پس ازاًبررسی صدها کتاب و جمعآوری آثار پراکندة نویسندگان گذشته، که هر یک تنهااًبخشهایی از سخنان یا نامههای حضرت علی(ع) را در کتابهای خود بازگو کردهاًبودند، توانست در سال 4هه هجری، نهجالبلاغه را در سه بخش تنظیم و به جهانعلم و اندیشه معرّفی کند.
هر چند که نهجالبلاغه نیز دربردارندة تمام آثار امام علی(ع) نیست، امّا دربمقایسه با کتابهایی که تا به حال در این زمینه گردآوری شده به مراتب کاملتر وباارزشتر است.
سیّدرضی سرانجام پس از یک زندگی کوتاه، امّا پربار، در روز یکشنبه ششمبمحرّم سال (4ه6 هق) در سنّ 47 سالگی در بغداد از دنیا رفت و بدن شریفش دربکاظمین کنار قبر امام کاظم7 به امانت دفن گردید. پس از مدّتی (طبق وصیّت)بپیکر پاک او و همچنین برادرش سیّدمرتضی را به کربلا انتقال دادند و در آنجا بهبخاک سپردند؛ در حالی که با بر جای نهادن کتابی همچون «نهجالبلاغه» تا ابد نامش/جاوید و یادش گرامی خواهد ماند.1
اساتید و تألیفات سیّدرضی
اًعلاّه سیّدرضی، در رشتههای مختلف علمی زمان خویش مانند تفسیر، فقه، ادبپو... اساتید فراوان داشته و با روح تشنة علم و دانشی که داشته از خرمن دانشمنداناعصر خود خوشهها چیده است و در نزد استادان بزرگ و ناموری همچون شیخپمفید، ابوعبداللَّه مرزبانی، ابوسعید سیرافی، هارون بن موسیَ تلُعّکبری، ابوعلیافارسی، ابوالفتح ابن جنی و... تحصیل علم نموده است.2
هر چند همة آنچه از قلم ادیبانه و محقّقانة علاّه سیّدرضی تراوش شده، بهپدست ما نرسیده و حوادث روزگار، برخی از آن آثار را از میان برده یا در کُنجی به
دست فراموشی سپرده است، امّا در میان آثاری که از سیّدرضی به دست آمده-عظمت علمی و وسعت اندیشههای او هویدا است.
آثار او عبارتند از: (1) نهجالبلاغه، (2) حقایقالتأویل، (3) تلخیص البیان، (4)أخصائص الأئمه (خصائص امیرالمؤمنین)، (5) دیوان شعر و...3
شیخ مفید و خواب حضرت زهرا
شبی شیخ مفید در خواب میبیند حضرت فاطمه زهرا دختر گرامیبپیغمبر دست کودکان خود امام حسن و امام حسین را گرفت و به نزد وی آورد و پس از سلام به شیخ فرمود:
این دو، پسران من هستند، به آنان علم فقه و احکام دینی بیاموز!
شیخ مفید پس از بیداری در شگفت ماند که این چه خوابی بود؟ فردای آن شباکه شیخ مفید طبق معمول در مسجد «براثا» واقع در محلة شیعهنشین بغداد «کرخ»بنشست و شروع به تدریس کرد، ناگهان دید بانویی با کمال وقار، در حالی که دستآدو کودک خود را در دست داشت وارد شد و به شیخ سلام کرد و گفت: من همسرپطاهر ذوالمناقب هستم، و این دو کودک فرزندان من هستند. آنان را نزد شما آوردهام1تا علم فقه و احکام دینی را به ایشان بیاموزی!
شیخ بزرگوار و مرجع عالیقدر شیعه از آن خواب و این تعبیر در شگفت ماند و درأدم گریست؛ سپس به احترام آن بانوی باوقار و دو کودک پاک سرشت او از جایببرخاست و به مادرشان سلام کرد و خواب جالب خود را برای آنان نقل نمود. آنگاهببا کمال اشتیاق و صفا و اخلاص، تعلیم و تربیت آنان را به عهده گرفت و در ارتقایپآنان به مدارج عالی علمی و عملی همّت گماشت، تا آنکه هر دو برادر از نوابغ بزرگ روزگار و علمای نامدار عصر به شمار آمدند.4
هدف سیّدرضی از گردآوری نهجالبلاغه
سیّدرضی، خود دربارة انگیزة گردآوری نهجالبلاغه مینویسد:
در آغاز جوانی شروع به تألیف کتابی دربارة خصائص ائمّه نمودم که مشتملابر سخنان برگزیده و سایر خصوصیّات ائمة دوازدهگانه بوده باشد. چون ازاخصایص امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب فارغ شدم و در بخش آخر تنها کلماتبکوتاه آن حضرت را نوشته بودم، برخی از دوستان آن را دیدند و بسیار پسندیدند.اسپس از من تقاضا کردند که خطبهها و نامههای آن حضرت را هم اضافه کنم. آنانآمیدانستند که چنین کتابی از لحاظ فصاحت و بلاغت و گوهرهای درخشان ادباًعربیّت بیمانند خواهد بود. زیرا امیرالمؤمنین (ع) سرچشمة فصاحت و زادگاهاًبلاغت است. قواعد زبان عربی را او تأسیس نموده و خطبا و گویندگان بلیغ ازاًسخنان او تبعیّت کرده و کمک گرفتهاند. او پیشتاز کاروان بلاغت و دیگران بهبدنبالش. اثر علم الهی و رایحة منطق نبوی در کلام او مشهود است. من هم تقاضایتایشان را پذیرفتم، و این کتاب را نوشتم و نامش را «نهجالبلاغه» گذاشتم5
گردآورندة نهجالبلاغه از دیدگاه دانشمندان
1- علاّه امینی، صاحب الغدیر:
او (سیّدرضی)، پیشوایی است از پیشوایان علم و حدیث و ادبیّات؛ قهرمانی استآاز قهرمانان دین، دانش و مذهب. او نخستین کسی است که به احراز میراثاگذشتگان در دانش، روحیّات پاک، فکر و نظر صائب، عزّت نفس و آگاهی در لغت واًادب موفّق گشته و دارای اصالت در حسب و نسب است که از نوادگان شجرة نبوی؟و از شاخههای پربار ولایت علوی است که بدان شرف معطوف و در مجد وبعظمت از زیتونة زهرا و آخرالامر وارث سیادت و بزرگی امام کاظم(ع) است و دیگرافضائل، که قلم را یارای بیان و نگارش همة آنها نیست.6
2- سیّدمحمّدباقرخوانساری، مؤلّف «روضاتالجنّات فیاحوالعلماوسادات»:
تاکنون چشم زمانه در آنچه انسانی از انسان کاملی میخواهد، به مانند اوأ(سیّدرضی) را ندیده است. ستایش خدایی را که جز عصمت و امامت، همه گونهبمقام و اوصاف به او عطا کرده است، و او را در روز قیامت بر تمامی مردم حجّتبخود قرار داده است. جایگاه او در وثاقت و جلالتِ قدر مشهورتر از آن است که ذکرشود 7.
3 - سیّدمحسن امین، صاحب کتاب «اعیان الشّیعه»:
رضی، ادیبی برجسته و فقیهی متبحّر و متکلّم و مفسری پرمایه بوده است 8
4- حضرت آیتا... خامنهای، مدظله العالی:
البته قبل از آن که سیّدرضی به آن کار دست بزنند، خطبهها و کلمات و نوشتههایآآن حضرت در کتابهای حدیث و تاریخ به صورت پراکنده یافت میشد، ولی بهاًاین صورت تدوین شده و جمعآوری شده نبودند و کسانی هم قبل از سیّدرضی ایناًکار را به یک نحوی شروع کردند؛ منتهی نه به صورتی که سیّدرضی انجام داد.پبنابراین ما مرهون زحمت و ابتکار این عالم بزرگوار هستیم که نهجالبلاغه را برای ماباقی گذاشت.9
5- ابن ابی الحدید، در شرح نهجالبلاغهاش مینویسد:
او (سیّدرضی) دانشمندی ادیب و شاعری روشنگر، در شعر از نظر تعبیرات وأجملهبندی زیبا و از نظر معنی عمیق، و در قسمتهای مختلف سخن و شعر، قویبو نیرومند بود. به هر کدام از فنون شعر و سخن میپرداخت افراد را در شگفتی قرارأمیداد. در عین حال، نویسندهای بزرگ، مردی عفیف، شریفالنفس، بلندهمّت وسخت پای بند به دستورات دینی و قوانین آن بود... .
رضی؛ قرآن را در اندک زمانی پس از گذشت سی سال از عمرش، حفظ کرد وباز فقه و فرائض با بخشی زیاد آشنایی پیدا کرد و آن مرحوم، عالمی ادیب و شاعری شگفت و ماهر بود.10
6- دکتر زکی مبارک:
شریفرضی، در جهان ادب با دشوارترین بدرفتاریها روبرو شد و اگر دیوان شعر اوپبه زبان فرانسوی یا انگلیسی یا آلمانی بود، اهل این زبانها صدها کتاب پیرامون آن5مینوشتند و دهها مجسمه برایش میساختند.11
پی نوشت ها :
1- پندهای کوتاه از نهجالبلاغه، هیئت تحریریة بنیاد نهجالبلاغه، ص 7، (با تلخیص و تصرّف).
2- یادنامه علاّه شریف رضی، سیّدابراهیم سیّدعلوی، ص 24.
3- همان، مقدّمه.
4- سیّدرضی مؤلّف نهجالبلاغه، علی دوانی، ص 24، چاپ جامعة مدرّسین.
5- مقدّمة نهجالبلاغه سیّدرضی(ره)، (با تلخیص).
6- مقدّمة یادنامه علاّه شریف رضی.
7- همان.
8- همان، ص 128.
9- نهجالبلاغه از دیدگاه مقام معظّم رهبری، ص 24.
10- مقدّمة یادنامة علاّه شریف رضی، ص 128.
11- عبقریهالشریف الرضی، ج 1، ص 19.
سیمای نهج البلاغه / ص 66- 61 / انتشارات تاریخ و فرهنگ
نویسنده:محمد مهدی علیقلی
منبع: پایگاه اطلاع رسانی نهج البلاغه
