خطبه 81-در نکوهش دنیا

در وصف دنیا چه ستایم خانه ای را که آغاز آن رنج بردن است، و پایان آن مردن. در حلال آن حساب است، و در حرام آن عقاب. آن که در آن بی نیاز است، گرفتار است، و آن که مستمند است اندوه بار. آن که در پی آن کوشید بدان نرسید، و آن که به دنبال آن نرفت، او رام وی گردید. آن که بدان نگریست، حقیقت را به وی نمود، و آن که در آن نگریست، دیده اش را بر هم دوخت. (می گویم، اگر نگرنده در گفته امام من ابصر بها بصرته نیک بیندیشد در آن از معنی عجیب و اندیشه ژرف نگر آن بیند که به نهایت آن نتوان رسید، و ژرفای آن را نتوان دید، به خصوص که با گفته او (ع) مقارن شود که و من ابصر الیهااعمته که فرق میان ابصر بها و ابصر الیها تا کجاست. و پایه بلاغت این سخن چه آشکار و پیداست.)

خطبه 82-خطبه غراء

و از خطبه های عجیب اوست سپاس خدایی را که برتر است به قدرت، و نزدیک است از جهت عطا و نعمت، بخشنده غنیمت فزون از حاجت، و زداینده هر بلا و نکبت. او را سپاس گویم که بخششهای او از روی مهربانی است، و نعمتهای او فراگیر و همگانی. بدو ایمان دارم چه، از هر چیزپیش است و هستی او به خویش است، و از او راه می جویم که نزدیک است و راه بر، و از او یاری می خواهم که تواناست و چیره گر، و بر او تکیه می کنم که بسنده است و یاور، و گواهی می دهم که محمد (ص)، بنده و فرستاده اوست. او را فرستاد برای روان ساختن فرمان، و بستن راه عذر بر مردمان، و بیم دادن از کیفر آن جهان.

بندگان خدا! شما را اندرز می دهم به تقوا، و پرهیز از نافرمانی خدا، که در کتاب خود برای شما مثلهاآورد، و زمان مرگ یک یکتان را معین کرد. زینت لباس بر تنتان پوشید، و روزی فراخ به شما بخشید. از بیش و کم شما آگاه است، و پاداش هر یک را آماده داشته، بر سر راه است. شما را برگزید از دیگر جانداران، به دادن نعمتهای فراوان، و بخششهای شایان، و ترسانیدتان از عذاب آن جهان با حجتهای روشن و رسا در بیان. یکان یکان شما را در علم مخزون خود به شمارآورد، و برای هر یک زمانی معین کرد، در این جهان که جای محنت است، و خانه ابتلا و عبرت. شما را در آن می آزمایند، و محاسبه می نمایند، چه دنیا، آبشخوری است تیره و تار، و به آب درآمدنگاه آن گلزار. برون سوی آن فریبنده، درون سوی آن کشنده. فریبکاری است زود گذار، سایه ای است ناپایدار، تکیه گاهی است نا استوار. روی خوش نماید تاآن که از وی گریزان است، بدو انس گیرد، و آن که ناشناسای اوست آرامش پذیرد. ناگاه، به چهار دست و پای برخیزد، و ریسمانها درآویزد، آماج تیرهای قضایش سازد، و رشته های مرگ بر گلویش اندازد. کشان کشانش براند، تا به خوابگاه تنگش رساند، که منزلگاهی است پر بیم، برای دیدن پاداش کردار از بهشت نعیم و یا کیفری از عذاب جحیم. چنین بوده است رسم دوران پسینیان از پی پیشینیان روان، نه مرگ دست بردار از تباه کردن آنان، و نه ماندگان از نافرمانی روگردان. آیندگان پا بر جای پای رفتگان نهند، و هر گروه چون رمه بگذرند و نوبت به دسته دیگر دهند تا آن گاه که جهان سرآید، و بانگ نیستی برآید. رشته کارها گسسته گردد و بنای روزگار در هم شکسته. چون نوبت خفتن به سر رسد و رستاخیز در رسد، آنان را از شکاف گورها، و دل مورها، و لانه پرندگان و کنام درندگان، و درون مغاک و افکندن جای هلاک بیرون آرد. شتابان، فرمان او را نیوشا، در رفتن به بازگشتگاه او، کوشا. خاموش و دسته دسته بر پا و خدا به دیده قدرت بر همه بینا، و آنان بانگ خواننده را شنوا. لباس فروتنی بر بدن، طوق بندگی و خواری بر گردن، چاره ای پیش پاندیده، رشته امید بریده، دلها از اندوه لرزان بانگها فرو داشته، آهسته سخن گویان، عرق از سرو روی بر گردن ریزان، پر بیم و به خود لرزان، که به آوایی درشت آنان را به حساب می خوانند، تا جزای هر یک را بدو رسانند، و تلخی کیفر یا شیرینی پاداش را به وی چشانند.

بندگانی هستند به قدرت حق آفریده، نا به دلخواه پروریده، چون مرگشان در رسد، جانهایشان گرفته است، تن هاشان در دل خاک خفته، تا پوسیده گردند و خرده استخوان. سپس از گور برانگیخته شوند یکان یکان. جزای خویش را وامدار، حسابشان جدا کرده و آشکار. که: در این دنیا بدانها فرصت دادند تا از گمراهی برهند، و راه را بدانها نمودند، تا بیراهه نروند. از زندگانی بهره گرفتند چندان که تحصیل رضای خدا را شاید. و آن مایه از خرد یافتند که گرد شبهت را زداید. آنان را رها کردند تا ریاضت کشند، مانند اسبان مسابقت، و بر یکدیگر پیشی جویند در اندیشیدن و جستن نور معرفت، در فرصتی کوتاه که دارند، و مهلتی از عمر که با ناآرامی به سرآرند. وه! که چه مثالهای به جا، و اندرزهای رسا. اگر در دلهای پاک نشیند، و در گوشهای شنوا جای گزیند، و اندیشه های مصمم یابد، و خردهای با تدبیر آن را برتابد. پس، از خدا همچون کسی بترسید که شنید و فروتنی کرد، گناه ورزید و اعتراف آورد، ترسید و به کار پرداخت، پرهیز نمود و پیش تاخت، یقین کرد و نیکی ورزید، پندش دادند و به گوش جان خرید. ترساندش، و نافرمانی نکرد، دعوت را پذیرفت، و به خدا رو آورد. بازگشت، و توبه کرد. پی راهنما افتاد و بر نهاد او کار ساخت. شریعت را بدون نشان دادند و آن را دید و شناخت. پس خواهان، بشتافت و گریزان، رهایی یافت. سود طاعت را ذخیره ساخت و درون از آلایش بپرداخت. بازگشتگاه آن جهان را آباد کرد. و برای روز کوچ، و راهی که در پیش دارد، و نیازی که او را افتد، و جایی که در آن درویش ماند توشه فراهم آورد، و فرستاد آن را پیشاپیش، برای اقامتگاه خویش. پس، بندگان خدا! تقوا و رضای حق را بجویید، و راهی را که برای آن آفریده شده اید بپویید. و از آنچه شما را ترسانده است چنان که باید بترسید. تا آنچه را برای شما آماده ساخته سزاوار باشید، و انجام وعده او را خواستار، و از بیم رستاخیز برکنار.

از این خطبه است: شمارا گوش داد، تا بشنود آنچه به کارش آید، و دیده که تاریکی را بدان زداید. و اندامهایی، فراهم کردن عضوها را به کار، و با خمیدگیهای آن سازوار. به صورت، ترکیب شده با هم، و چندان که دوام دارند با یکدیگر فراهم. با کالبدها که منافع خود را می رسانند، و دلهایی که روزی خود را خواهانند، و می ستانند. همه غرقه در نعمتهای او، که همگانی است و فراگیر، و به جان او را منت پذیر. قرین عافیت، بی گزند و به سلامت. و برای هر یک از شما بهری از زندگی انگاشت، و پایان آن را پنهان داشت. و برای عبرت شما آثار پیشینیان را به جا گذاشت، از آنچه بهره شان بود و خوردند، و از لذتی که در فراخنای پیش از مرگ بردند. و مرگی که شتابان در رسید و رشته های آرزوشان را برید. و اجلها که ناگاه بتاخت، و بر و برگشان را برانداخت. به هنگام تندرستی کاری نکردند چنان که شاید، و در بهار جوانی عبرت نگرفتند، آنسان که باید. آن که در شادابی جوانی است، چه انتظار می برد جز شکست پیری را، که نزد وی رخت گشاید؟ و آن که در چار بالش تندرستی است، جز بیماریها را، که بر سر او آید؟ و آن کس که لختی در این جهان به سر می برد، جز مرگ را که از در درآید؟ زمان رفتن نزدیک گردیده، دلها از اضطراب تپیده، و سوزش درد را مزیده. و شربت غصه را جرعه جرعه چشیده. برای یاری خود فریاد خواهان، از فرزندان و نوادگان، و خویشان و عزیزان، و همتایان و همسالان. آیا خویشان مرگ را از او باز راندند؟ یا نوحه گران وی را سودی رساندند؟ حالی که در کوی مردگان، باز داشته است و در خوابگاه تنگ، تنها هشته. خزندگان، پوستش پاره کرده و خورده. خشت و خاک گور، شادابی را از تن او سترده. گردبادها بر آثار او خاک افشانده، و گذشت روزگار نشانه های او را پوشانده. کالبدهایی که آکنده از گوشت بود نزار گردید و استخوانها از پس سختی، پوسید. و جانها در گرو سنگینی بار گناه، درستی خبرهای غیبی را به یقین دیده و آگاه. نه کاری نیک، افزون از آنچه کرده اند توانند، و نه راهی برای پوزش از لغزشهایی که داشته اند، دانند. مگر شما که زنده اید پسران یا پدران یا برادران و یا خویشان آن رفتگان نه اید؟ که پا بر جای پای آنان می گذارید، و بر کاری که کردند سوارید، و راهی را که رفتند می سپارید؟ دلها سخت گردیده و نصیب خویش نبرده، راه رستگاری خود به دست فراموشی سپرده، توسن عمل را در راهی که نباید رانده. چنانکه گویی احکام خدا، جز برای اینهاست، و رستگاری در به دست آوردن دنیاست.