حکمت 125

و درود خدا بر او فرمود: (وقتی از جنگ صفین برگشت به قبرستان پشت دروازه کوفه رسید رو به مردگان کرد.) ای ساکنان خانه های وحشفرا، محله های خالی و گورهای تاریک، ای خفتگان در خاک، ای غریبان، ای تنهاشدگان، ای وحشت زدگان، شما پیش از ما رفتید و ما در پی شما روانیم، و به شما خواهیم رسید. اما خانه هایتان! دیگران در آن سکونت گزیدند، و اما زنانتان! با دیگران ازدواج کردند، و اما اموال شما! در میان دیگران تقسیم شد. این خبری است که ما داریم، حال شما چه خبر دارید؟ (رو کرد به اصحاب خود و فرمود:) هشدارید، اگر اجازه سخن گفتن داشتند، شما را خبر می دادند که: بهترین توشه، تقوا است.

حکمت 126

و درود خدا بر او فرمود: (شنید مردی دنیا را نکوهش می کند) توبیخ نکوهش کننده دنیا ای نکوهش کننده دنیا، که خود به غرور دنیا مغروری و با باطلهای آن فریب خوردی، فریفته دنیایی و آن را نکوهش می کنی؟ آیا تو در دنیا جرمی مرتکب شدی؟ یا دنیا به تو جرم کرده است؟ کی دنیا تو را سرگردان نمود؟ و در چه زمانی تو را فریب داد؟ آیا با گورهای پدرانت که پوسیده اند؟ یا آرامگاه مادرانت که در زیر خاک آرمیده اند؟ آیا با دو دست خویش بیماران را درمان کرده ای؟ و آنان را پرستاری نموده در بسترشان خوابانده ای؟ درخواست شفای آنان را کرده، و از طبیبان داروی آنها را تقاضا کردی؟ در آن صبحگاهان که داروی تو به حال آنان سودی نداشت، و گریه تو فایده ای نکرد، و ترس تو آنان را فایده ای نداشت، و آنچه می خواستی به دست نیاوردی، و با نیروی خود نتوانستی مرگ را از آنان دور کنی. دنیا برای تو حال آنان را مثال زد، و با گورهایشان، گور تو را به رخ کشید. تعریف خوبیها و ویژگیهای دنیا همانا دنیا سرای راستی برای راست گویان، و خانه تندرستی برای دنیاشناسان و خانه بی نیازی برای توشه گیران، و خانه پند، برای پندآموزان است، دنیا سجده گاه دوستان خدا، نمازگاه

فرشتگان الهی، فرودگاه وحی خدا، و جایگاه تجارت دوستان خداست، که در آن رحمت خدا را به دست آوردند، و بهشت را سود بردند. چه کسی دنیا را نکوهش می کند؟ که جدا شدنش را اعلان داشته، و فریاد زد که ماندگار نیست، و از نابودی خود و اهلش خبر داده است، پس با بلای خود بلاها را نمونه آورد، و با شادمانی خود آنان را به شادمانی رساند. شامگاه به سلامت گذشت، و بامداد با مصیبتی جانکاه بازگشت، تا مشتاق کند، و تهدید نماید و بترساند و هشدار دهد. پس مردمی در بامداد با پشیمانی دنیا را نکوهش کنند، و مردمی دیگر در روز قیامت آن را می ستایند، دنیا حقائق را به یادشان آورد، یادآور آن شدند، از رویدادها برایشان حکایت کرد، او را تصدیق نمودند، و اندرزشان داد، پند پذیرفتند.

حکمت 127

و درود خدا بر او فرمود: خدا را فرشته ای است که هر روز بانگ می زند: بزایید برای مردن، و فراهم آورید برای نابود شدن، و بسازید برای ویران گشتن.

حکمت 128

و درود خدا بر او فرمود: دنیا گذرگاه عبور است، نه جای ماندن، و مردم در آن دو دسته اند یکی آنکه خود را در دنیا می فروشد و به تباهی می کشاند، و دیگری آنکه خود را خرید و آزاد کرد.

حکمت 129

و درود خدا بر او فرمود: دوست، دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرش را در سه جایگاه نگهبان باشد، در روزگار گرفتاری، آن هنگام که حضور ندارد، و پس از مرگ.

حکمت 130

و درود خدا بر او فرمود: کسی را که چهار چیز دادند، از چهار چیز محروم نباشد، با دعا از اجابت کردن، با توبه از پذیرفته شدن، با استغفار از آمرزش گناه، با شکرگزاری از فزونی نعمتها (و این حقیقت مورد تصدیق کتاب الهی است که در مورد دعا گفته است: مرا بخوانید تا خواسته های شما را بپردازم. (قرآن کریم، سوره مومن، آیه 60( در مورد استغفار گفته است: (هر آنکه به بدی دست یابد یا بر خود ستم روا دارد و از آن پس به درگاه خدا استغفار کند، خدای را آمرزش گر و مهربان یابد.) (قرآن کریم، سوره نسا، آیه 110( در مورد سپاس فرموده است: (بی شک اگر سپاسگزارید، نعمت را برایتان می افزایم.) (قرآن کریم، سوره ابراهیم، آیه 7( و در مورد توبه فرموده است: (تنها توبه را خداوند به سود کسانی عهده دار است که از سر نادانی به کار زشتی دست می یابند و تا دیرنشده است باز می گردند، تنها چنین کسانند که خداوند در موردشان تجدید نظر می کند، که خدا دانا و حکیم است.) (قرآن کریم، سوره نسا، آیه 17(

حکمت 131

و درود خدا بر او فرمود: نماز موجب نزدیکی هر پارسایی به خداست، و حج جهاد هر ناتوان است، هر چیزی زکاتی دارد، و زکات تن روزه است، و جهاد زن، نیکو شوهرداری است.

حکمت 132

و درود خدا بر او فرمود: روزی را با صدقه دادن فرود آورید. و درود خدا بر او فرمود: آنکه پاداش الهی را باور دارد، در بخشش سخاوتمند است.

حکمت 133

و درود خدا بر او فرمود: کمک الهی به اندازه نیاز فرود می آید.

حکمت 134

و درود خدا بر او فرمود: آنکه میانه روی کند تهیدست نخواهد شد.

حکمت 135

و درود خدا بر او فرمود: کمی زن و فرزند یکی از دو آسایش است. و درود خدا بر او فرمود: دوستی کردن نیمی از خردمندی است. و درود خدا بر او فرمود: اندوه خوردن، نیمی از پیری است.

حکمت 136

و درود خدا بر او فرمود: صبر به اندازه مصیبت فرود آید، و آنکه در مصیبت بی تاب بر رانش زند اجرش نابود می گردد.

حکمت 137

و درود خدا بر او فرمود: بسا روزه داری که بهره ای جز گرسنگی و تشنگی از روزه داری نبرد، و با شب زنده داری چیزی جز رنج و بی خوابی به دست نیاورد، خوشا خواب زیرکان، و روزه گشودن آنان.

حکمت 138

و درود خدا بر او فرمود: ایمان خود را با صدقه دادن، و اموالتان را با زکات دادن نگاهدارید، و امواج بلا را با دعا از خود برانید.

حکمت 139

و درود خدا بر او فرمود: (کمیل بن زیاد می گوید: امام دست مرا گرفت و به سوی قبرستان کوفه برد، آنگاه آه پردردی کشید و فرمود) ای کمیل بن زیاد! این قلبها ظرفهایی هستند، که بهترین آنها نگاهدارنده ترین آنهاست، پس آنچه را می گویم نگاهدار. 1- اقسام مردم (مردم شناسی) مردم سه دسته اند، دانشمند الهی و آموزنده ای بر راه رستگاری و پشه های دست خوش باد و طوفان و همیشه سرگردان، که به دنبال هر سر و صدایی می روند، و با وزش هر بادی حرکت می کنند، نه از روشنایی دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استواری شتافتند. 2- ارزشهای والای دانش ای کمیل: دانش بهتر از مال است، زیرا علم تو را نگهبان است، و مال را تو باید نگهبان باشی، مال با بخشش کاستی پذیرد اما علم با بخشش فزونی گیرد، و مقام و شخصیتی که با مال به دست آمده با نابودی مال، نابود می گردد. ای کمیل بن زیاد! شناخت علم راستین (علم الهی) آیینی است که با آن پاداش داده می شود، و انسان در دوران زندگی با آن خدا را اطاعت می کند، و پس از مرگ، نام نیکو به یادگار گذارد، دانش فرمانروا، و مال فرمانبر است. 3- ارزش دانشمندان ای کمیل! ثروت اندوزان بی تقوا مرده گرچه به ظاهر زنده اند ، اما دانشمندان! تا دنیا برقرار است زنده اند، بدنهایشان گرچه در زمین پنهان اما یاد آنان در دلها همیشه زنده است. 4- اقسام دانش پژوهان بدان، که در اینجا (اشاره به سینه مبارک کرد) دانش فراوانی انباشته است، ای کاش کسانی را می یافتم که می توانستند آن را بیاموزند، آری تیزهوشانی می یابم اما مورد اعتماد نمی باشند، دین را وسیله دنیا قرار داده، و با نعمتهای خدا بر بندگان، و با برهانهای الهی بر دوستان خدا فخر می فروشند. یا گروهی که تسلیم حاملان حق می باشند اما ژرف اندیشی لازم را در شناخت حقیقت ندارند، که با اول شبهه ای، شک و تردید در دلشان ریشه می زند، پس نه آنها، و نه اینها، سزاوار آموختن دانشهای فراوان من نیستند. یا دیگری که سخت در پی لذت بوده، و اختیار خود را به شهوت داده است، یا آن که در ثروت اندوزی حرص می ورزد، هیچکدام از آنان نمی توانند از دین پاسداری کنند، و بیشتر به چهارپایان چرنده شباهت دارند، و چنین است که دانش با مرگ دارندگان دانش می میرد.

5- ویژگیهای رهبران الهی آری! خداوندا! زمین هیچگاه از حجت الهی تهی نیست، که برای خدا با برهان روشن قیام کند، یا آشکار و شناخته شده، یا بیمناک و پنهان، تا حجت خدا باطل نشود، و نشانه هایش از میان نرود، تعدادشان چقدر؟ و در کجا هستند؟ به خدا سوگند! که تعدادشان اندک ولی نزد خدا بزرگ مقدارند، که خدا به وسیله آنان حجتها و نشانه های خود را نگاه می دارد، تا به کسانی که همانندشان هستنند بسپارند، و در دلهای آنان بکارند، آنان که دانش، نور حقیقت بینی را بر قلبشان تاییده، و روح یقین را دریافته اند، که آن چه را خوشگذران ها دشوار می شمردند، آسان گرفتند، و با آنچه که ناآگاهانه از آن هراس داشتند انس گرفتند در دنیا با بدنهایی زندگی می کنند، که ارواحشان به جهان بالا پیوند خورده است، آنان جانشینان خدا در زمین، و دعوت کنندگان مردم به دین خدایند. آه، آه، چه سخت اشتیاق دیدارشان را دارم؟ کمیل! هرگاه خواستی بازگرد.

حکمت 140

و درود خدا بر او فرمود: انسان زیر زبان خود پنهان است.