خطبه 113-در اندرز به مردم

سپاس خدای راست که ستایش را به نعمتها پیوسته می دارد، و نعمتها را به سپاس وابسته. می ستاییم او را بر بخششهای او، چنانکه می ستاییم او را هنگام بلای او، و از یاری می خواهیم در هدایت این مردم: کندکاران، در آنچه بدان مامورند و باید، شتابزدگان، بدانچه آنان را از آن باز داشته اند و نشاید. از او آمرزش می خواهیم در آنچه علم او آن را فرا گرفته، و کتاب او آن را بر شمرده، علمی که چیزی را فرا ناگرفته نیست، و کتابی که چیزی را واگذاشته نیست. بدو ایمان داریم، ایمان کسی که غیبها را به چشم دیده است، و بر آنچه وعده داده اند، آگاه گردیده. ایمانی که اخلاص آن شرک را زدوده است، و یقین آن شک را زایل نموده، و گواهی می دهیم، که خدایی نیست جز خدای یکتا، نه شریکی دارد و نه همتا، و اینکه، محمد (ص) بنده او و فرستاده اوست، درود و سلام خدا بر او و خاندان او باد. دو گواه که گفتار را بالا برند و کردار را ارتقاء دهند. میزانی که این دو گواه را در آن نهند سبک نباشد، و میزانی که این دو را از آن بردارند سنگین نبود.

بندگان خدا! شما را وصیت می کنم به تقوی، و ترس از خدا، که توشه راه است، و در معاد- شما را- پناهگاه است. توشه ای که به منزل راسند، پناهگاهی که ایمن گرداند. آن که بدان خواند، بهتر از همه دعوت را به گوش- مردم- رساند، و آن که فرا گرفت بهتر از هر کس سخن را در گوش کشاند، پس خواننده دعوت خود را شنواند، و شنونده خود را رستگار گرداند. بندگان خدا، پرهیز از نافرمانی خدا دوستان او را از درافتادن در حرامهای او نگاهداشته است، و دل آنان را با ترس وی همراه داشته است، چندانکه شبها بیدارشان می دارد، و روزهای گرم را با تشنگی بر آنان به سر می آرد. آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورده اند، و سیرآبی- آنجا- را با تشنگی خوردن - در اینجا-. اجل را نزدیک دیده اند و در عمل پیشدستی کرده اند. آرزو را دروغ خواندند- و برای آن نزیستند-، و مرگ را- حقیقت دیدند- و بدان نگریستند. و آن گاه دنیا خانه نیست شدن است، و رنج بردن، و دگرگونی پذیرفتن، و عبرت گرفتن. نشان نابود شدن، اینکه روزگار، کمان خود را به زه کرده است، تیرش به خطا نرود، و زخمش به نشود، بر زنده تیر مرگ ببارد، و تندرست را به بیماری از پا در آرد، و نجات یافته را در ناتوانی و ماندگی دارد. خورنده ای است که روی سیری نبیند، نوشنده ای است که تشنگی اش فرو ننشیند. و نشان رنج دنیا، اینکه: آدمی فراهم می کند آنچه نمی خورد، و می سازد آنچه در آن نمی نشیند، پس به سوی خدا می رود، نه مالی برداشته، و نه خانه ای با خود داشته. و نشان دگرگونی آن، اینکه: کسی را که بدو رحمت آرند بینی که- روزی- حسرت وی خورند، و حسرت خورده را بینی که بر او رحمت برند، و این نیست جز به خاطر نعمتی که رخت بربسته، و یا نقمتی که فرود آمده و بار گسسته. و نشان عبرت دنیا، اینکه: آدمی بدانچه آرزو دارد، نزدیک می شود، و رسیدن اجل رشته آرزوی او را می برد. نه آنچه آرزو داشت به دست آمده، و نه آن که مرگ، چشم بدو دوخته، واگذارده است.

پاک و منزه است خدا! شادی دنیا چه فریبنده است، و سیرآبی آن چه تشنگی آورنده، و سایه آن چه گرم و سوزنده. نه آینده- مرگ- را رد توان کرد، و نه گذشته را باز توان آورد. پاک و منزه است خدا، چه نزدیک است زنده به مرده، به خاطر پیوستن بدان، و چه دور است مرده از زنده، به خاطر بریدن وی از آن!

همانا، هیچ چیز از بدی، بدتر نیست جز عقاب آن، و هیچ چیزی از خوبی، خوبتر نیست جز ثواب آن، و هر چیز از دنیا، شنیدن آن بزرگتر از دیدن آن است، و هر چیز از آخرت، دیدن آن بزرگتر از شنیدن آن است. پس بسنده باشد شما را شنیدن، از آنچه عیان است، و خبر یافتن، از آنچه در غیب نهان است. و بدانید! آنچه از دنیا بکاهد و بر آخرت بیفزاید، بهتر است از آنچه از آخرت بکاهد، و در دنیا زیادت آید. چه بسیار نقصان یافته ای که سود برده، و زیادت برده ای که زیان کرده. آنچه بر شما رواست و بدان مامورید، وسیعتر از چیزی است که شما را از آن باز داشته اند، و آنچه بر شما حلال است، بیش از چیزی است که بر شما حرام کرده اند. پس آنچه را اندک است، به خاطر آنچه بسیار است وا گذارید، و آنچه را بر شما تنگ گرفته اند، به خاطر آنچه بر شما فراخ کرده اند به جا میارید. روزی شما را ضمانت کرده است و شما مامور به کردارید. پس مبادا خواستن آنچه برایتان ضمانت شده، مهمتر از کاری باشد که بر عهده دارید. با اینکه به خدا سوگند، شک بر یقین روی آورده و آن را از میان برده، چنانکه گویی به دست آوردن روزی ضمانت شده بر شما واجب است، و به جای آوردن آنچه واجب است، از گردنتان فتاده. پس به کار پیشدستی کنید! و از ناگهان رسیدن اجل بترسید، که امید بازگشت عمر رفته چون روزی از دست شده نیست. آنچه از روزی از دست رفته، امید افزودن آن در فردا رود، و آنچه دیروز از عمر رفته، امید نیست که امروز باز گردد. که امید به آینده است و نومیدی با گذشته، پس چنانکه باید ترس از خدا را پیشه گیرید و جز بر مسلمانی ممیرید.

خطبه 114-در طلب باران

در خواستن باران خدایا! کوههای ما کفیده است، و زمین ما تیره رنگ گردیده، و چارپایانمان تشنه اند، و در آغلهای خود سرگردانند، و چون زن بچه مرده فریاد کنانند. ملول از آنکه به چراگاهها آیند و روند، آرزوشان نه، که به آبشخورهاشان در شوند. خدایا! رحمت آر بر ناله گوسفندان، و فریاد ماده اشتران. خدایا! رحمت آر بر سرگردانی آنان به هنگام رفتنشان و ناله شان به هنگام در شدنشان. خدایا! هنگامی به سوی تو بیرون شدیم، که خشکسالی پیاپی بر ما رسید، و ابرهامان که باراندار می نمود، به خشک ابر مبدل گردید. پس! تو دردمند را امید دهنده ای، و خواهنده را بسنده. خدایا! تو را می خوانیم- هنگامی که مردم نومیدند، و ابر رحمت بازداشته، و چرندگان تباه شده- که ما را به کردارمان مگیری، و به گناهانمان عقوبت مفرمایی. و رحمت خود را بر ما بگستران به ابر بسیار باران، و بهار پر آب، و گیاه خوشنمای شاداب، بارانی درشت قطره که زنده سازی بدان، آنچه مرده است، و باز گردانی بدان، آنچه از دست شده است. خدایا! بارانی ده: زنده کننده، سیراب سازنده، فراگیر و به همه جا رسنده، پاکیزه و با برکت، گوارا و فراخ نعمت، گیاه آن بسیار، شاخه هایش به بار، برگهایش تازه و آبدار. تابنده ناتوانت را بدان توان دهی، و شهرهای مرده ات را جان دهی. خدایا! بارانی ده که ببارد، و زمینهای بلند ما بدان گیاه آرد، و در زمینهای پست آب روان گردد، و پیرامون ما نعمت فراوان گردد. میوه های ما را بسیار گرداند، و گله های ما بدان، زنده ماندن تواند. دور دستهامان از آن سود یابند، و پیرامونیان ما بدان نیرو گیرند، از برکتهایت که همه را فراگیر است، و بخششهای بسیارت که خاص آفریده های فقیر است، و بر جانورهای واگذاشته که کس تیمار آنها را نداشته، و بر ما فرود آر بارانی سیراب کننده، ریزان و پیوسته، و هر قطره از آن بر قطره دیگر جسته، بارانی، که نه برق آن بی آب باشد، و نه ابرش بی باران. ابرها بی باد سرد و بارنش ریزان، تا گرفتاران خشکسالی از باریدن آن، گیاه فراوان یابند، و قحطی زندگان به برکتش زنده گردند، که همانا، تو آنی که پس از نومید شدن مردمان، باران می بارانی، و رحمت خویش می گسترانی، و تو یاری و مددکار، و ستوده و به ستودن سزاوار! (گفته آن حضرت علیه السلام: انصاحت جبالنا یعنی: شکافته شد از خشکسالی، و گویند: انصاح الثوب یعنی: جامه پاره گردید، انصاح النبت و صاح وصوح: رستنی پژمرده و خشک شد. هامت دوابنا یعنی: تشنه شدند، و هیام تشنگی است. حدابیر السنین: جمع حدبار، و آن ماده شتری است که راه رفتن، آن را لاغر کرده باشد. امام سال را، که قحطی در آن فراوان گردیده، بدان تشبیه کرده. ذوالرمه گفته است: ماده شتران لاغری که پیوسته از کوفتگی و لاغری در خوابگاه خفته اند، و یا آنها را به زمین خشک و بی آب و علف می رانیم. و گفته حضرت: لاقزع ربابها: قزع پاره های کوچک ابر، جدا از یکدیگر است. و لاشفان ذهابها، تقدیر آن ولاذات شفان ذهابها، شفان باد سرد است و ذهاب بارانهای نرم، و کلمه (ذات) را به خاطر واضح بودن آن بر شنونده، حذف کرده است.)

خطبه 115-در اندرز به یاران

او را فرستاد تا حق را دعوت کننده راه باشد، و بر آفریدگان گواه باشد. او پیامهای پروردگارش را رساند. نه سستی کرد و نه باز ماند، و در راه خدا با دشمنان او جهاد کرد، نه ناتوان شد و نه عذری آورد. پیشوای هر که پرهیزگاری پیش گیرد، و دیده هر که هدایت پذیرد.

از این خطبه است: اگر آنچه من می دانم- و غیب آن بر شما پوشیده است- می دانستید، به بیابانها می شدید، و بر کرده های خویش می گریستید. به سر و سینه می زدید، و مالهای خود را بی نگهبان وا می گذاشتید، و کسی را بر آن نمی گماشتید، و هر یک کار خود را می ساخت و به دیگری نمی پرداخت. لیکن آنچه را فرا یاد شما آوردند، به فراموشی سپردید، و از آنچه تان ترساندند خود را ایمن دیدید. پس اندیشه درست از سرتان رفته است، و کارها بر شما آشفته. به خدا، دوست داشتم خدا میان من و شما جدایی اندازد، و مرا بدان که از شما به من سزاوارتر است ملحق سازد. به خدا که، مردمی بودند: مبارک رای، آراسته به بردباری، راست گفتار، وا نهنده ستم و زشتکاری. پیش افتادند، و راه راست را گرفتند، و در آن راه، شتابان رفتند. پس پیروز شدند به نعمت جاودان، و کرامت گوارا و رایگان. به خدا، به زودی مردی از ثقیف بر شما چیره شود مردی سبکسر، گردنکش و ستمگر، که مالتان را ببرد و پوستتان را بدرد، ابووذحه! بس کن. (می گویم، وذحه: خنفساء، خبزدوک- سرگین گردان- بود، و در این گفتار اشارتی است به حجاج و او را با خبزدوک داستانی است که اینجا جای گفتن آن نیست.)