.:: نهج البلاغه ::.

نهج البلاغه ،گوهر بی نظیر دریای معنویت است که تحصیل و بره مندی از این گوهر موجب سعادت دنیا و آخرت می شود. ( به پایگاه تخصصی نهج البلاغه .......)
.:: نهج البلاغه ::.

جاذبه و بلنداى کلام امام على علیه‏السلام چون قرآن، دل آدمى را روشنى بخشیده و اندیشه را جهت داده و روح را فرح مى‏ نماید .( به عقیده حاج میرزا على آقا شیرازى) نهج‏ البلاغه پرتوى پرفروغ از قرآن و ترجمان آن است و تراوش روحى ملکوتى است که به حق عبدالله بود و اثرى است مفید و سازنده براى بیدار نمودن خفتگان در بستر غفلت دارویى است‏براى شفاى آنان که به بیماریهاى دل وامراض روان مبتلایند و مرهمى است‏براى افرادى که از دردهاى فردى و اجتماعى در تب و تاب هستند و... .


به این سایت رأی بدهید

محتوای نهج‎البلاغه(2)

     فهرست

          1. تاریخ در نهج‎البلاغه
          2. عدالت اجتماعی
          3. سیاست
          4. قوانین کشورداری
          5. شرایط رهبری
          6. حفظ کرامت انسان‎ها
          7. تأمین اجتماعی
          8. خطبه‎ی متّقین
          9. آزادی معنوی
        10. اقلّیّت‎های مذهبی
 
 
1- تاریخ در نهج‎البلاغه
 
تاریخ از دیدگاه نهج‎البلاغه ارزش و اهمّیّت خاصّی دارد، و امام علی‎(ع) تاریخ‎ را همچون منبعی سرشار از نکته‎ها و درس‎ها می‎خواند و به آن بها می‎دهد.
          تاریخ‎، آیینه‎ای است که در آن می‎توان پیدایی و مرگ تمدّن‎ها و جامعه‎های‎ مختلف را مشاهده کرد، و با پیگیری و ردیابی حادثه‎ها و اتّفاق‎ها، انجام کار مستبّدان و ستمگران را به روشنی دریافت‎، و با تفکّر در اخبار و سیر در آثار گذشتگان‎تجربه‎های‎آنان‎را به‎دست‎آورد، و عمری‎به‎درازای‎عمر بشریّت‎کسب کرد.
          امیرالمؤمنین‎(ع) همین معنا را ضمن وصیّتی به فرزندش چنین می‎فرماید:
«پسرم‎! درست است که من به اندازه‎ی همه کسانی که پیش از من زیسته‎اند، عمر نکرده‎ام‎، امّا به اعمال آنان نظر کرده‎ام و در اخبارشان اندیشیده‎ام‎، و در آثارشان سیر نموده‎ام‎؛ تا جایی که همانند یکی از آن‎ها شده‎ام‎، بلکه به دلیل‎ آنچه از تاریخ آنان به من رسیده است‎، گویا از اوّل تا آخر با آن‎ها بوده‎ام‎؛ پس زلال آن را از کدر و تاریک آن‎، و نفع آن را از ضرر آن‎ بازشناخته‎ام‎.»1
          همچنین امیرالمؤمنین‎(ع) درباره‎ی عبرت گرفتن از تاریخ می‎فرماید:
«برای شما در تاریخ قرن‎های گذشته‎، درس‎های عبرت وجود دارد. کجا هستند «عمالقه‎» و فرزندانشان‎؟ کجا هستند فرعون‎ها و فرزندانشان‎؟ کجا هستند ساکنان شهرهای «رس‎»؟ آنان که پیامبران را کشتند و چراغ تابناک‎ سنّت‎های ایشان را خاموش کردند و راه و رسم جبّاران را زنده ساختند؟ کجا هستند کسانی که با لشکرهایشان حرکت کردند و هزاران نفر را شکست‎ دادند و سپاهیان فراهم کردند و شهرها بنا نهادند؟»2
          آری این‎ها سخنان امام علی‎(ع) است که ما را به تفکّر وامی‎دارد و تابلوهای‎ نفیسی از عبرت‎ها را به ما هدیه می‎نماید؛ امّا...
 
          «چه بسیار است عبرت‎ها و چه اندک است عبرت گرفتن‎ها.»3
 
1- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 31.
2- نهج‎البلاغه‎، خطبه‎ی 182.
3- نهج‎البلاغه‎، حکمت 297.
 
 
2- عدالت اجتماعی
 
          امام‎(ع) در نخستین سخنرانی‎های خود در مدینه بدون هیچ مجامله و سیاسی‎اری برنامه‎های حکومتی‎اش را برای مردم اعلان فرمود، تا برای همگان‎ راه آینده و ملاک‎های حق مشخّص باشد. جهت‎گیری‎های حکومتی امام‎(ع) در نخستین سخنرانی‎ها را در چند محور زیر می‎توان خلاصه کرد:
1. هدایت جامعه در جهت راه و روشی که پیامبر(ص) برای جامعه‎ی اسلامی ترسیم‎ فرموده است‎.
2ـ لغو همه‎ی امتیازاتی که برای برخی از اعیان و اَشراف و وابستگان به قدرت پدید آمده است‎، و پیش‎بینی برابری و عدالت اجتماعی برای عموم مردم‎.
3ـ عزل والیان و کارگزاران ناشایست و ناصالح‎، که از سوی حکومت پیشین‎ مشخّص شده بودند، و عموم مردم از آن‎ها ناراضی بودند، و عزل آنان یکی از شعارهای قیام مردم بر ضدّ عثمان بود، و واگذاری امور به دست افراد کاردان‎، شایسته و دلسوز.
4ـ باز گرداندن املاک و زمین‎هایی که برای خوش خدمتی برخی افراد بدون این که‎ نیازمند به آن باشند به آنان واگذار شده بود، حتّی اگر مَهر همسرانشان کرده باشند.
5ـ فرصت و زمینه‎ی رشد دادن به افراد مخلص و حق طلب و استفاده از آن‎ها برای‎ مبارزه با افراد فاسد و باطل‎گرا.
6ـ حمایت از افراد ضعیف و ناتوان در برابر افراد قدرتمند و توانمند جامعه‎.1
 
1- نهج‎البلاغه‎، خطبه‎ی 15 و 16.
 
 
3- سیاست
 
          در نهج‎البلاغه چهره‎ی روشن و تعریف زیبایی از سیاست اسلامی ارائه شده‎ است‎. با مطالعه در این کتاب شریف پی می‎بریم که اسلام‎، دین سیاست است‎.
          حضرت علی‎(ع) در بسیاری از نامه‎ها و خطبه‎های خود می‎کوشیدند تا مسایل‎ سیاسی عصر خود را برای مردم توضیح دهند و آنان را وارد میدان سیاست سازند، و به مسأله‎ی سیاست و حکومت و سرنوشت مردم‎، حسّاس نمایند؛ زیرا مردم به امر سیاست اهمّیّتی نمی‎دادند و به سرنوشت خود و جامعه‎ی اسلامی حسّاس نبودند، و همین امر موجب بروز مشکلاتی در جامعه‎ی اسلامی شده بود.
          از دیدگاه حضرت علی‎(ع) سیاست اسلامی با دیانت‎، همراه و همگام است‎، و بین آن‎ها جدایی نیست‎.
          حاکمان سیاسی باید اهل دیانت بوده و رهبران مذهبی مردم نیز باید از مسایل‎ سیاسی آگاه باشند. ایشان در این باره می‎فرمایند:
«استواری و شکوفایی نظر و اندیشه در گروه حاکمیّت سیاسی است‎. با آمدن آن‎، درستی و استواری اندیشه به انسان روی می‎آورد و با رفتن آن‎، می‎رود.»1
 
1- نهج‎البلاغه‎، حکمت 341.
 
4- قوانین کشورداری
 
          نامه‎ی حضرت علی‎(ع) به مالک اشتر، یکی از زیباترین مُتونی است که‎ درباره‎ی آیین و احکام کشورداری در طول تاریخ بشریّت نگاشته شده است‎.
          حضرت علی‎(ع) این فرمان را که از چهارده قرن پیش تاکنون‎، به صورت یک‎ منشور جاودانه و انسانی در تاریخ و فرهنگ اسلامی باقی مانده است‎، هنگامی‎ برای سردار رشید اسلام نگاشت که وی را مأمور اجرای قوانین اسلام در مصر کرده‎ بود. مخاطب نامه‎ی حضرت‎، تنها مالک اشتر نیست‎، بلکه تمام انسان‎ها، در تمام‎ مکان‎ها و تمام زمان‎ها مخاطب این نامه‎ی مهم هستند.
          احکام و قوانین این مکتوب همچون آفتابی عالمتاب بر تمام آفاق شرق و غرب‎، نور و گرما بخشیده است‎. در این نامه‎، خلاصه‎ای از نظریّات و افکار حضرت علی‎(ع) به شکلی دقیق و علمی بیان شده است‎؛ به طوری که تکلیف‎ تمامی افراد بشر، چه به عنوان حاکم‎، چه به عنوان یک انسان در جامعه‎، به روشنی‎ ترسیم‎شده‎است‎. در این‎نامه‎، حضرت‎(ع) مردم‎ِ تحت حکومت را تقسیم‎بندی کرده‎ و به مالک توصیه می‎فرمایند که همه‎ی افراد جامعه را با یک نگاه و به‎طور مساوی‎، مدّ نظر قرار دهد و حقوق آن‎ها را بدون کم‎ترین تبعیض در اختیار آنان بگذارد.
«شعار قلبت‎ْ را مِهرِ به‎مردم‎، دوستی‎ِ آنان‎و ملاطفت‎در حَقِّشان‎قرار بده‎. برای‎ رعیّت‎چون‎حیوان درنده‎مباش‎که‎خوردنشان را غنیمت شمری‎؛ زیرا مردم دو گروه‎هستند: یا برادران دینی‎تواند، یا این‎که در آفرینش‎با تو یکی هستند.»1
          جرج جرداق نویسنده‎ی معروف مسیحی می‎گوید:
«در کتاب نهج‎البلاغه چیزهایی است که به مراتب از اعلامیه‎ی جهانی‎ حقوق بشر برتر و افزون‎تر است‎. سزاوار است در جهان امروز، تمام مردم و سیاست‎مداران به سخنان و کلمات حضرت
علی ‎(ع) گوش فرا دهند و در مقابل گوینده‎ی بزرگ آن سر تعظیم فرود آورند.»2
 
1- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 53.
2- پنجگام / 213.
 
 
5- شرایط رهبری
 
          حضرت علی‎(ع) شرایطی را برای رهبری مسلمانان بیان کرده‎اند، که عبارت‎ است از: دانش‎، بینش‎، مدیریّت‎، خودسازی‎، هوشیاری‎، قاطعیّت‎، عدالت و تقوا.
          حضرت می‎فرماید:
«ای مردم‎! بی‎گمان کسی شایسته‎ی امر رهبری است که مدیرترین مردم در اجرا و عالم‎ترین مردم به احکام خدا باشد.»1
 
          و در جایی دیگر می‎فرماید:
«کسی که خود را رهبر مردم قرار می‎دهد، ضرورتاً باید قبل از آموزش‎ دیگران‎، به آموزش خویش (خودسازی‎) اقدام کند، لازم است تا قبل از ادب‎آموزی دیگران‎، با زبان و گفتار و با اعمال و رفتار خود، به مردم ادب‎ بیآموزد.»2
          امیرالمؤمنین خود به عنوان امام و رهبر مسلمانان می‎فرماید:
«اگر بخواهم غذای خویش را از عسل مصفّا و مغز گندم و لباسم را از ابریشم و حریر قرار
 دهم‎، قدرت مالی دارم‎، ولی هیَهات که نَفْس بر من‎ پیروز شود.
          خداوند بر پیشوایان حق‎، واجب کرده است که زندگی خویش را مطابق‎ با زندگی
ضعیف‎ترین افراد زیر پرچم خود قرار دهند، تا فقر و پریشانی بر آنان فشار نیاورد و نگران نسازد.
          چگونه من از امکانات خویش‎، رفاه زندگی فراهم سازم‎، در حالی که‎ شاید در حجاز
و یمامه کسی باشد که با شکم گرسنه و جگر داغ و تشنه‎ بخوابد و آرزوی سیر شدن را در سر می‎پروراند؟ آیا سزاوار است که به من‎ امیرالمؤمنین‎(ع) بگویند، ولی من متقابلاً شریک غم‎ها و غصّه‎های مردم‎ نگردم‎؟
«خداوند، مرا امام و پیشوای خلقش قرار داده و بر من واجب ساخته که در نفْس و طعام و نوشیدنی و لباسم مثل ضعفای مردم باشم‎، و فقرا در زندگی‎ فقیرانه‎ی خود از من تبعیّت کنند
 
 
1- نهج‎البلاغه‎، خطبه‎ی 172.
2- نهج‎البلاغه‎، شرح کلمات کوتاه‎، ش 70.
3- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 45.
4- اصول کافی‎، ج 1، ص 401.
 
 
6- حفظ کرامت انسان‎ها
 
‎ 
          در «نهج‎البلاغه‎» بارها محبّت به ملّت و حفظ کرامت انسان‎ها توصیه شده است‎، که این خوی پسندیده عامل پذیرش و پیشرفت طرح‎های اصلاحی و سبب رشد و شکوفایی ملّت‎، اجرای قانون‎، اعتماد و امنیّت خواهد بود. امام علی‎(ع) می‎فرماید:
«ای مالک‎! رأفت و رحمت را پوشش دل خود قرار بده و با همه‎ی مردم‎، دوست و مهربان باش‎
؛ چرا که مردم دو دسته‎اند: یا برادر دینی تواند و یا افرادی همانند تو در آفرینش‎... بر آنان سخت مگیر و ببخشای‎... و باید محبوب‎ترین چیزها نزد تو، تعمیم عدل و جلب خشنودی و رضای توده‎ی‎ مردم باشد.»1
          حضرت علی‎(ع) در پیامی دیگر می‎فرماید:
«با مردم متواضع و فروتن‎، مهربان و گشاده‎رو باش و در نگاه و نیم‎نگاهت به‎ مردم نیز، با تساوی رفتار کن‎.»2
          چرا که تبعیض‎های ناروا، جامعه را به فساد و تفرقه‎، تباهی و طغیان می‎کشاند و از این رو امیرالمؤمنین علی‎(ع) اجازه‎ی برتری خواهی به کارگزارانش نمی‎دهد و می‎فرماید:
«و برای همه‎ی ملّت آنچه برای خود و خاندانت دوست داری‎، دوست بدار و برای آن‎ها آنچه برای خود و خاندانت نمی‎پسندی‎، مپسند.»3
          امام علی‎(ع) حتّی منّت‎گذاری‎، بزرگ‎نمایی کار خود و آمار زیاد دادن را نهی‎ کرده‎، می‎فرماید:
«از منّت بر رعیّت‎، هنگام احسان بپرهیز و بیش از آنچه انجام داده‎ای کارَت‎ را بزرگ مشمار، و هرگز خلاف وعده عمل مکن‎... و از امتیاز خواهی برای‎ خود در آنچه مردم مساوی‎اند، برحذر باش‎.4
 
 
 
 
 
1- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 35.
2- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 27.
3- تحف‎العقول / 122.
4- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 53.
 
 
7- تأمین اجتماعی
 
 
          از مهم‎ترین ویژگی‎های نظام اقتصادی اسلام‎، مسأله‎ی تأمین زندگی و توجّه به‎ معاش محرومان و تنگدستان است‎. از این رو منبع مالی مطمئنّی را به نام «بیت‎المال‎» قرار داده است تا از طریق آن‎، نیازهای محرومان و قشرهای کم درآمد جامعه‎ برآورده شود.
          حضرت علی‎(ع) در نامه‎ی خود به یکی از کارگزارانشان می‎فرمایند:
«در مال خدا که نزد تو گرد می‎آید، نظر کن‎، آن را به عیالمندان و گرسنگانی که نزدت هستند و به محتاجان و فقیران برسان‎، و هر چه افزون‎ آید، نزد ما روانه‎اش دار، تا ما نیز آن را به محتاجانی که نزد ما هستند برسانیم‎.»1
 
          از سوی دیگر صدقه‎های مردم نیز عامل دیگری است که در رفع محرومیّت از چهره‎ی جوامع‎، کمک شایانی می‎کند. روایات بسیاری نیز در این باره وجود دارد، که همگی به این معنا است که دین اسلام‎، نظامی جامع و کامل است‎.
 
1- نهج‎البلاغه‎، نامه‎ی 67.
 
 
8- خطبه‎ی متّقین
 
          خطبه‎ی متّقین‎، یکی از معروف‎ترین و با اهمّیّت‎ترین خطبه‎های نهج‎البلاغه‎ است که امیرالمؤمنین علی‎(ع) یکصد و ده صفت از صفات برجسته‎ی پرهیزگاران و تقوا پیشگان را بیان فرموده است‎، تا آنان که در مسیر حق قدم برمی‎دارند، دارای‎ الگویی شایسته و جاویدان باشند. خطبه‎ی متّقین‎، راه و رسم چگونه زیستن را می‎آموزد، تا آدمی با بهره‎گرفتن از آن باعث تقرّب به درگاه حضرت احدّیت شده‎ و با رعایت اوصاف متّقین‎، از چنگال هواهای نفسانی و رذایل اخلاقی نجات یافته‎، و به سوی ساحل خوبی‎ها و پاکی‎ها حرکت کند.
          از آن جا که این خطبه در تربیت و به کمال رساندن انسان بسیار مؤثّر است و راه‎ را برای جویندگان و پویندگان سیر و سلوک الی اللّه هموارتر می‎کند، بزرگان دین‎، در خواندن و عمل به آن بسیار سفارش کرده‎اند، و خود نیز مراقبت کامل در خواندن و رعایت اوصاف آن داشته‎اند؛ که این نشان دهنده‎ی شأن و مقام این‎ خطبه‎ی گهربار امیرالمؤمنین علی‎(ع) است‎. «خطبه‎ی متّقین‎» در هر یک از قرون‎ اسلامی‎، نزد اهل دانش‎، بزرگ‎ترین کتاب از نظر اخلاقی به شمار می‎رفته‎، و حتّی‎ بعضی‎، همانند تلاوت قرآن‎، مقیّد به خواندن آن بوده‎اند.
          یکی از استادان بزرگوار حوزه‎ی علمیّه می‎فرمود: استادی داشتم که وضو می‎گرفت‎، رو به قبله می‎نشست و این خطبه را می‎خواند، و هنگام خواندن‎ می‎گریست و ناله می‎کرد. او به من می‎فرمود: این خطبه را بخوان‎.1
 
1- اخلاق اسلامی (خطبه‎ی متّقین‎)، ج 1، ص 15.
 
 
9- آزادی معنوی
 
 
          مهم‎ترین اهداف حکومتی امیرالمؤمنین‎(ع) انسان‎سازی و تربیت و پرورش‎ نفْس و آزادی معنوی بود. آن حضرت در پرتو این اهداف‎، یاران و پیروان خود را
به کمالات معنوی و سجایای اخلاقی رساندند، و آنان را از همه چیز و همه کس‎ رهایی دادند. بیش‎تر خطبه‎های نهج‎البلاغه درباره‎ی خودسازی و آزادی معنوی‎ است‎. حضرت علی‎(ع) می‎فرمایند:
«آیا آزاد مردی نیست که این دنیا را که همانند طعام ته مانده‎ی دهان است‎، به اهل دنیا رها سازد؟ ای آزاد مردان حقیقی‎! هیچ چیز در برابر ارزش‎ حقیقی شما نیست‎. بهای شما کسب رضای خدا و گرفتن بهشت به عنوان‎ پاداش است‎. پس خود را، جز به بهای واقعی خود که گرفتن بهشت است‎، به‎ چیز دیگری مفروشید.»1
 
1- نهج‎البلاغه‎، حکمت 448.
 
 
10- اقلّیّت‎های مذهبی
 
 
          هنگامی که تعدادی از لشکریان معاویه به یکی از شهرهای تحت قلمرو حکومت حضرت علی‎(ع) هجوم آوردند و در طّی جنایات خود، به یک زن‎ یهودی نیز حمله کرده و زیورآلاتش را به سرقت بردند، آن حضرت به شدّت‎ ناراحت شدند و با شدیدترین جمله‎های توبیخی‎، یاران خود را مورد ملامت قرار دادند، و شکوا کردند و فرمودند:
«اگر کسی از این حادثه‎ی دردناک بمیرد، جای تعجّب نیست و...»1
 
          به این ترتیب حضرت علی‎(ع) به بِه‎ترین وجهی از حقوق اقلّیّت‎های قومی و مذهبی دفاع کردند و به دیگر مأموران و کارگزارانشان نیز درس دادند که باید با اقلّیّت‎های مذهبی برخوردی مناسب داشت‎.
 
1- نهج‎البلاغه‎، خطبه‎ی 27.
 
                                                                                                                 منبع: پایگاه اطلاع رسانی نهج البلاغه
 

نظرات  (۱)

سلام مطالبت خوب بود ازش بهره بردم

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی