زیباییهای نهجالبلاغه
- پنجشنبه, ۶ تیر ۱۳۹۲، ۰۸:۲۸ ب.ظ
فهرست مطالب
1. زیباترین خداشناسی
2. زیباترین تعریف عدل
3. زیباترین تعریف حکومت
4. زیباترین مباحث عبادی
5. زیباترین تعریف تقوا
6. زیباترین تعریف زهد
7. زیباترین مواعظ
8. زیباترین سکوت
9. زیباترین شاهکار
10. زیباترین پاسخ
1- زیباترین خداشناسی
بحثهای توحیدی و خداشناسی
نهجالبلاغه را، شاید بتوان شگفتترین مباحث آن دانست. بدون مبالغه این
بحثها با توجّه به مجموع شرایط پدید آمدن آنها در حدّ اعجاز است.1
بخش عمدهی بحثهای
نهجالبلاغه در این زمینه، حاوی اهمّیّت خداشناسی، و مطالعهی مخلوقات و
آثار و صُنع و حکمت الهی است؛ که در این قسمت گاهی نظام کلّی آسمان و
زمین، و گاه تبیین موجوداتی همچون: خفّاش، طاووس، مورچه و... آثار
آفرینش و قدرت خدایی در خلقت این موجودات، مطرح گردیده است.
امام علی(ع) در نخستین
خطبه، پس از حمد و ثنای ذات پاک الهی، و وصف آغاز آفرینش آسمان و زمین،
به بیان خلقت حضرت آدم(ع) میپردازند:
«پس خدای پاک با عظمت، از زمین گوناگون
طبیعت خاکی فراهم کرد از زمین نرم و ناهموار، و از شیرین آن و از نمکزار بر
آن خاک، آب ریخت تا پاک شد و باتریِ محبّتش بیامیخت تا چسبناک شد. پس
صورتی از آن پدید آورد، با اندامها و عضوهای جدا و به یکدیگر پیوستهی آن
را بخشکانید، تا لخت شد و زمانیاش بداشت، تا سخت شد... پس از دَم خود در
آن دمید، تا به صورت انسانی گردید. خداوند ذهنها که آن ذهنها را به کار
گیرد، و اندیشهای که تصرّف او پذیرد. با دست و پایی در خدمت او، و اعضایی
در اختیار و قدرت او، با دانشی که بدان حق را از باطل جدا کردن ماند، و
مزهها و بویها و رنگها و دیگر چیزها را شناختن تواند و...»2
1- سیری در نهجالبلاغه / 35.
2- نهجالبلاغه، خطبهی اوّل.
2- زیباترین تعریف عدل
عدالت یکی از مهمترین مسایل
بشری محسوب میشود، که دین اسلام به آن، سفارش بسیاری کرده است. بخش
عمدهای از سخنان مولا علی(ع) نیز دربارهی تعریف عدل و مبانی عدالت
است. روزی، فردی از ایشان سؤال میکند که؛ آیا عدالت شریفتر و بالاتر
است یا بخشندگی؟ اینجاست که حضرت علی7 زیباترین تعریف از عدل را بیان
میفرمایند: اَلْعَدلُ یَضَعُ الاُْمُورَ مَوَاضِعِهَا... عدل از
بخشندگی، شریفتر است؛ به این دلیل که عدل، جریانها را در مجرای طبیعی
خود قرار میدهد، امّا بخشندگی اینگونه نیست و جریانها را از مجرای
طبیعی خود خارج میکند. عدالت قانونی است عام و کلّی، امّا بخشندگی حالتی
استثنایی و غیرکلّی است. بنابراین عدل از بخشندگی بالاتر و شریفتر
است.1
1- نهجالبلاغه، حکمت 437.
3- زیباترین تعریف حکومت
حضرت علی(ع) در تعریف حکومت
و زمامداری میفرمایند: اینها امتیازی در جهت برتری بر دیگر مردم نیست،
بلکه وظیفهای است سنگین که بر دوش حاکمان نهاده شده است. حکومت،
امانتداری و نگهبانی از حقوق مردم است و حکمران، امین و پاسبان حقوق مردم و
در برابر آنان مسؤول است. از این دو(حکمران و مردم) بناست که یکی برای
دیگری باشد و این حکمران است که برای تودهی مردم است، نه تودهی مردم
برای حکمران1و این تعریف زیبایی از حکومت است.
1- نهجالبلاغه، نامهی 5.
4- زیباترین مباحث عبادی
از دیدگاه نهجالبلاغه،
عبادت تنها یک سلسله اعمال خشک و بیروح نیست، بلکه نوعی گفتوگو با خدای
بزرگ، و سرشار از اسرار و لطایف و لذّات معنوی است. در نهجالبلاغه
مطالب مربوط به اهل سلوک و عبادت، بخش عمدهای را تشکیل میدهند. ترسیمی
از چهرهی عابدان واقعی، شوق و لذّتهای آنان، راز و نیازهایشان و خوف و
خشیتهایشان از جمله مباحث عبادی نهجالبلاغه است.
در کتاب شریف نهجالبلاغه در ترسیم عابدان واقعی میخوانیم:
«شبها، پاهای خود را برای عبادت جفت
میکنند. آیات الهی قرآن را با آرامی و شمردهشمرده تلاوت مینمایند. با
زمزمهی آن آیات و دقّت در معانی آنها، غمی عارفانه در دل خود ایجاد
میکنند و دوای دردهای خویش را بدین وسیله ظاهر میسازند. هر چه از زبان
قرآن میشنوند، مثل این است که با چشم میبینند. هر گاه به آیهای از آیات
رحمت میرسند، بدان طمع میبندند و قلبشان از شوق لبریز میگردد و...»1
به راستی این جملهها، بِهترین و زیباترین وصفی است که میتوان از عابدان شبزندهدار کرد.
1- نهجالبلاغه، خطبهی 191.
5- زیباترین تعریف تقوا
معمولاً تقوا را به معنای «پرهیزگاری» و
اجتناب کردن و کنارهگیری دانستهاند، امّا حضرت علی7 در کتاب شریف
نهجالبلاغه از تقوا، تعریفی بسیار عمیق و گسترده کردهاند. استاد شهید
مرتضی مطهّری(ره) در این باره مینگارد:
«مفهوم تقوا در نهجالبلاغه مرادف با مفهوم
پرهیز حتّی به مفهوم منطقی آن نیست. تقوا در نهجالبلاغه نیرویی است
روحانی، که بر اثر تمرینهای زیاد پدید میآید. تقوا، روح را نیرومند و
شاداب میکند و به آن مصونیّت میدهد.»1
حضرت علی(ع) در تعریف تقوا میفرمایند:
«همانا تقوا در امروز دنیا، برای انسان به منزلهی یک حصار و سپری است و در فردای آخرت، راه به سوی بهشت است.»2
در نهجالبلاغه بر این معنی
تأکید شده است که: تقوا، حفاظ و پناهگاه است، نه زنجیر و زندان و
محدودیّت. تقوا مایهی اصلی آزادگی و آزادی است.
«همانا تقوا کلید درستی و توشهی قیامت و آزادی از هر بندگی و نجات از هر تباهی است.»3
1- سیری در نهجالبلاغه / 2ه2.
2- نهجالبلاغه، خطبهی 189.
3- نهجالبلاغه، خطبهی 228.
6- زیباترین تعریف زهد
زهد و رهبانیّتی که در دین
مسیحیّت، تبلیغ میشد کنارهگیری از دنیا و مسؤولیّتهای اجتماعی بود؛ پس
این زهد به هیچوجه از نظر دین اسلام قابل قبول نبود. حضرت علی(ع) در
نهجالبلاغه زهد را به زیباترین شکلی معنا کرده و توضیح میدهند. از
دیدگاه ایشان زهد، حالتی روحی است که انسان را از دل بستن به مظاهر مادّی
زندگی باز میدارد. این بیاعتنایی به مادّیّات، تنها در فکر و اندیشه
نیست؛ بلکه در زندگی عملی نیز باید اجرا شود.
حضرت علی(ع) در تعریف واژهی زهد میفرمایند:
«ای مردم! زهد عبارت است از کوتاهی آرزو و سپاسگذاری هنگام نعمت و پارسایی به تمام نبایستیها.»1
«زهد در دو جملهی قرآن خلاصه شده است: بر
آنچه از مادّیّات دنیا از دست شما رفته، ناراحت نشوید، و به آنچه به شما
رسیده، شادمان نگردید.
پس هر کس که بر گذشته، اندوه نخورد و بر آینده شادمان نشود، بر هر دو جانب زهد دست یافته است.»2
1- نهجالبلاغه، خطبهی 79.
2- نهجالبلاغه، حکمت 439.
7- زیباترین مواعظ
بزرگترین بخش نهجالبلاغه،
بخش مواعظ، و بیشترین شهرت نهجالبلاغه مدیون موعظهها و پندها و
اندرزهای آن است. این مواعظ با گذشت صدها سال از آن، هنوز زنده و مؤثّر، و
نفوذ و تأثیر آن به قدری است که دلها را به تپش میاندازد، و اشکها را
جاری میسازد. این مواعظ برای همیشهی تاریخ، زنده و جاوید هستند، و در
مقایسه با دیگر مواعظ شاعران عربزبان و فارسیزبان، زیبایی بیشتری دارد؛
به طوری که اکثر شاعران و ادیبان بزرگ، از این مواعظ دلانگیز، بهرهها
بردهاند.
8- زیباترین سکوت
حضرت علی(ع) در نهجالبلاغه
از سالهای سکوت خود به تلخی یاد میکنند، و آن را جانکاه و طاقتفرسا
میخوانند، و دلیل آن را اینگونه بیان میفرمایند:
«در اندیشه فرو رفتم که میان دو راه کدام را
برگزینم؛ آیا با کوتهدستی قیام کنم، یا بر تاریکیِ کور صبر نمایم؛
تاریکیای که بزرگسال در آن فرتوت میشود و تازه سال، پیر میگردد و مؤمن
در تلاشی سخت تا نفس آخر واقع میشود. دیدم صبر بر همین حالتِ طاقتفرسا،
عاقلانهتر است. پس صبر کردم، در حالی که خاری در چشم و استخوانی در
گلویم بود1
1- نهجالبلاغه، خطبهی 3.
9- زیباترین شاهکار
از دیدگاه علاّمه شهید مرتضی مطهّری، نهجالبلاغه یک شاهکار است؛1
شاهکاری که با هیچ اثر ادبی دیگر قابل مقایسه
نیست. هر ملّتی کم و بیش در میان خود از نظر ادبی، آثاری دارد که برخی
از آنها شاهکار به شمار میرود.
هر یک از این شاهکارها از
جنبهی خاصّی شاهکار است، نه از همهی جنبهها، و به عبارت صحیحتر: هر یک
از این شاهکارها تنها در یک زمینهی خاص و محدود توانستهاند هنرنمایی
کنند و اگر از آن محدوده خارج شدهاند، از آسمان به زمین سقوط کردهاند.
امّا نهجالبلاغه شاهکاری است که در تمام زمینههای ادبی، عرفانی،
فلسفی، عقیدتی، علمی و... بحث کرده است و متخصّصان هر رشته به زیبایی و
جامعیّت آن سخنان اعتراف کردهاند. همه جانبه بودن سخن و روح حضرت علی7
مطلبی نیست که تازه کشف شده باشد، بلکه حدّاقل از هزار سال پیش اعجابها
را بر میانگیخته است.
1- سیری در نهجالبلاغه / 22.
10- زیباترین پاسخ
به جرأت میتوان گفت که: نهجالبلاغه، زیباترین پاسخی است که میتوان از آن در پاسخ به مشکلات عصر حاضر، استفاده کرد.
نهجالبلاغه، گنجینهای است
معنوی که هیچگاه از طراوت و شادابی آن کاسته نمیشود. انوار درخشان این
کتاب شریف، آنچنان گسترده و جهان شمول است که تمامی افراد بشر را شامل
میشود. همهی آزاداندیشان دنیا میتوانند از این سفرهی پر نعمت بهره
بگیرند و دنیای بحرانزدهی امروز را به ساحل نجات برسانند. سخن حضرت
علی(ع) چه از نظر صورت و چه از نظر معنا، محدود به هیچ زمان و هیچ مکانی
نیست؛ نهجالبلاغه جهانی است و متعلّق به بشریّت است. نهجالبلاغه،
داروی دردهای انسان معاصر است که در مرداب شبههها و تردیدها غرق شده
است.1
1- در این فصل از کتاب «حضرت علی(ع) مظهر زیباییها» اثر سیّدرضا باقریان موحّد استفاده شده است.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی نهج البلاغه
منبع: پایگاه اطلاع رسانی نهج البلاغه
